Antygen specyficzny dla prostaty (ang. Prostate Specific Antygen, PSA) jest białkiem wytwarzanym wyłącznie przez komórki prostaty. Proste badanie krwi pozwala zmierzyć stężenie PSA, co ułatwia wykrycie wczesnego raka prostaty.

Ryzyko, że mężczyzna ma raka prostaty, rośnie wraz ze wzrostem stężenia PSA (patrz poniższa tabela). Zdrowi mężczyźnie także posiadają pewne niskie stężenie PSA, dlatego trudno jest lekarzom określić zakres prawidłowych norm tego białka.

Jeśli nie znasz swojego stężenia PSA możesz oszacować swoje ryzyko przy pomocy Kalkulatora Ryzyka 1, który bierze pod uwagę Twój wiek, obciążenie rodzinne oraz objawy z układu moczowego (więcej). Jeśli znasz swoje stężenie PSA, możesz ocenić ryzyko używając Kalkulatora Ryzyka 2.

Jeśli stężenie PSA przekracza 3 lub 4 ng/ml, lekarz może zaproponować wykonanie biopsji. Oznacza to pobranie próbek tkanki prostaty do badania mikroskopowego.

Na podstawie biopsji 2267 mężczyzn uczestniczących w Rotterdamie w badaniu ERSPC – Europejskiego Badania Przesiewowego Raka Prostaty

Trzynaście procent mężczyzn powyżej 55 roku życia ma stężenie PSA ≥ 4 ng/ml, co nie oznacza automatycznie, iż na pewno mają oni raka prostaty. Podwyższone stężenie PSA może być wynikiem innych schorzeń, takich jak łagodny rozrost prostaty (BPH), zakażenia dróg moczowych czy zapalenia prostaty.

Ani oznaczenie PSA, ani badanie per rectum nie odznaczają się stuprocentową dokładnością, a ich wynik może być nieprawidłowy nawet w przypadku gdy raka nie ma (wynik fałszywie dodatni). Z drugiej strony wynik może być prawidłowy nawet wtedy, gdy pacjent ma raka (wynik fałszywie ujemny).

Jak pokazuje tabela, niewielki odsetek mężczyzn z niskim PSA może mimo to mieć raka, choć najczęściej jest on w bardzo wczesnym stadium. Prawidłowy wynik u mężczyzny po 55. roku życia może uspokajać – sugeruje bowiem małe prawdopodobieństwo obecności agresywnego raka w chwili badania.

Przed podjęciem decyzji o skierowaniu pacjenta do urologa, lekarz pierwszego kontaktu (lekarz domowy) rozważy wiele czynników, w tym wiek oraz wywiad rodzinny. Skierowanie do specjalisty może oznaczać konieczność poddania się kolejnym badaniom, które mogą wpływać na jakość życia pacjenta.

Co należy rozważyć przed wykonaniem badania PSA

• Badanie może pomóc w wykryciu raka prostaty w jego wczesnej fazie, przed pojawieniem się objawów. (więcej)
• Jednak w wielu przypadkach wykryte w ten sposób małe ogniska raka nigdy nie urosłyby na tyle, by stać się przyczyną jakichkolwiek objawów.
• Niskie stężenie PSA może uspokoić pacjenta.
• Nawet jeśli PSA jest podwyższone, powodem tego mogą być inne schorzenia – nie rak prostaty. Prowadzi to do niepotrzebnego stresu zanim zostanie postawiona właściwa diagnoza.
• Wysokie stężenie PSA może oznaczać konieczność wykonania dalszych badań, takich jak biopsja, która bywa bolesna; możliwe powikłania to krwiomocz, obecność krwi w nasieniu czy kale. Niekiedy biopsja może stać się przyczyną zapalenia prostaty, której leczenie bywa trudne.
• U niewielkiego odsetka mężczyzn biopsja nie wykrywa istotnego raka nawet, jeśli jest on obecny w prostacie.